Studia Humana invites contributions to our conference on the occasion of the 150th birth anniversary of Leon Petrażycki. All accepted papers will be published in Studia Humana.

Important dates
• Abstract submission: October 31 2017  
• Acceptance decision of abstracts: November 10, 2017 
• Conference date: November 24, 2017 
• Paper submission: January 20, 20168
• Acceptance decision of papers: March 20, 2018

 Accepted Abstracts

 Wystąpienia plenarne

Petrażycki a emotywizm

dr hab., prof. Jan Woleński

Katedra Nauk Społecznych, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

Emotywizm jest poglądem z zakresu metaetyki dotyczącym statusu norm i ocen jako wypowiedzi. Wedle emotywizmu, są one odzwierciedleniem emocji jako przeżyć psychicznych leżących u podstaw oceniania i normowania. Emotywizm jest non-kognitywizmem, tj. zaprzecza, że oceny i normy mają wartość poznawczą. Konsekwencją tego jest odmówienie tego rodzaju wypowiedziom wartości prawdy i fałszu. Skrajny emotywizm (A. J. Ayer) porównuje oceny i normy z eksklamacjami, natomiast umiarkowany (Ch. Stevenson) – uważa, że można uznać ich walor epistemiczny, o ile przyjmie się, że są one zrelatywizowane do aktów oceniania i normowania. Petrażycki traktował oceny i normy jako projekcje emocji, a nie przeżyć poznawczych, a także – nie wolicjonalnych lub uczuć. Jego poglądy można interpretować w duchu emotywizmu skrajnego lub umiarkowanego. W referacie będzie broniona interpretacja druga. 

Leon Petrażycki – portret intelektualisty

dr hab. Krzysztof Motyka,

Katedra Socjologii Prawa i Moralności, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

kmotyka@kul.pl

Biografia Leona Petrażyckiego, w tym jego biografia intelektualna,  była  mniej lub bardziej szczegółowo przedstawiana przez co najmniej kilkunastu autorów, przede wszystkim polskich: Jerzego Langroda, Jerzego Kowalskiego, Adama Podgóreckiego, Jerzego Lickiego, Andrzeja Walickiego, Andrzeja Kojdera i autora tych uwag. Ale, jak się wydaje, żaden z tych i innych autorów biografii uczonego, nie będących przecież zawodowymi historykami, nie prowadził  systematycznych,  źródłowych badań w tym zakresie, bazując zasadniczo (z wyjątkiem J. Lickiego, który Petrażyckiego znał osobiście) na informacjach z drugiej ręki.  Niniejszy referat, również jedynie cząstkowo bazujący na materiałach archiwalnych, jest próbą przedstawienia intelektualnego portretu Petrażyckiego, która opierając się głównie na opracowaniach wspomnianych autorów uwzględnia rozproszone, niekiedy wzajemnie sprzeczne, informacje zawarte w różnych, w tym zasadniczo niedotyczących Petrażyckiego, publikacjach, do których dotarcie było możliwe przede wszystkim dzięki postępującej digitalizacji światowych zasobów bibliotecznych. 

O pojęciu prawa u Leona Petrażyckiego

dr hab., prof.UW Andrzej Kojder

Instytut Nauk o Państwie i Prawie, Uniwersytet Warszawski

Leon Petrażycki (1867-1931) jest zaliczany do najwybitniejszych polskich uczonych. Z wyksztalcenia był prawnikiem, lecz zajmował się także socjologią (kierował pierwszą w Polsce uniwersytecką Katedrę Socjologii w Uniwersytecie Warszawskim) i metodologią nauk, by wymienić tylko najważniejsze dziedziny jego dociekań. Idee, które sformułował, są nadal żywe, toczą się wokół nich ożywione polemiki i dyskusje. W pełni uzasadnione jest twierdzenie, że Leon Petrażycki jest głównym przedstawicielem pluralizmu prawa. Dowodził m.in., że utożsamianie prawa z przymusem państwowym zasługuje na miano „absolutnego idiotyzmu prawnego”. Prawo jest ponad państwem, istnieje – w znacznym stopniu – niezależnie od państwa. Każda bowiem rodzina czy grupa koleżeńska jest skomplikowanym układem uprawnień i powinności. Również z przedmiotami materialnymi, z bóstwami, istotami zmarłymi i ze zwierzętamiłączą nas stosunki o charakterze prawnym – imperatywno-atrybutywne, czujemy się wobec nich zobowiązani i mamy wobec nich różne uprawnieninia. Obok władz świeckich (np. państwa) istnieją władze religijne, władze samorządowe, władze osobiste (np. rodzicielskie), władze organizacyjne, władze sportowe itd. Petrażycki twierdzi, że jeśli jakieś normy (zasady, reguły, przepisy) odczuwa się jako zobowiązanie do czegoś oraz uprawnione roszczenie, by tego oczekiwać, to ma się do czynienia z prawem. Interesowało go zwłaszcza prawo, które nazywał prawem intuicyjnym, w którym nie występuje odwołanie się do faktów normatywnych (tego, że ktoś tak a tak postanowił). Przeciwstawiał to prawo prawu pozytywnemu, czyli prawu ustanowionemu przez uprawniony do tego podmiot (władze państwową, kościelną czy jakąś inną). Drugi podział, który stosował, to podział na prawo oficjalne (uznawane przez władze państwowe) i prawo  nieoficjalne (nieuznawane przez te władze). Ale można też w jego pismach znaleźćuwagi o prawie cywilnym, karnym,rodzinnym, dyspozycyjnym, konsensualnym, międzynarodowym, natury, obligacyjnym, realnym, rzymskim, spadkowym, własności, zobowiązań, zwyczajowym i innych gatunkach prawa wymienianych w zawodowej terminologii prawniczej.

O ideale sądownictwa w teorii Leona Petrażyckiego

dr hab. Sławomir Tkacz

Katedra Teorii i Filozofii Prawa, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Śląski

Zainteresowania badawcze Leona Petrażyckiego były nader wszechstronne. Obejmowały one, by wymienić tylko niektóre z dziedzin, filozofię, metodologię, logikę, psychologię, politykę prawa etc. Gigantyczna spuścizna autora jest przedmiotem wielu studiów i komentarzy. Bardzo rzadko w piśmiennictwie są natomiast podejmowane kwestie związane z zagadnieniem stosowania prawa w poglądach Leona Petrażyckiego. Być może ten stan jest następstwem faktu, że problematyka ta w jego wypowiedziach pojawia się najczęściej  wzmiankowo w aspekcie analizy innych zagadnień. Rezultaty badań Leona Petrażyckiego w tej materii są bezsprzecznie godne uwagi. Poglądy autora w przedmiocie stosowania prawa rzadko bowiem biegną utartym torem rozważań, które spotyka się w tym zakresie w rozprawach poświęconych wyłącznie problemom dogmatycznoprawnym. Wszelkie kwestie istotne w teorii Leona Petrażyckiego, w jakiś sposób wiążą się z rozróżnieniem prawa intuicyjnego i pozytywnego, które jest fundamentem jego ustaleń teoretycznoprawnych. Rozróżnienie to niewątpliwie wpływa na stanowisko autora w przedmiocie stosowania prawa. Na szczególną uwagę w tym aspekcie zasługują poglądy Leona Petrażyckiego odnoszące się do rozróżnienia prawa oficjalnego i nieoficjalnego, wykładni prawa oraz roli prawa zwyczajowego w praktyce prawniczej. W 1936 r. jeden z autorów, który zresztą przeprowadził krytyczną analizę poglądów Leona Petrażyckiego, stwierdził, iżwspółczesna nauka nie byłaby w stanie zliczyć tego wszystkiego, co ukształtowało się pod bezpośrednim lub pośrednim wpływem przeprowadzonych przezeń analiz. Pogląd ten można także odnieść do rezultatów badawczych przedstawionych przez autora dotyczących płaszczyzny stosowania prawa, które z wielu względów są zjawiskiem unikatowym. Z tych względów zasługują one na podjęcie i naukowe opracowanie.

Pojęcie wiedzy eksperckiej i jej znaczenie dla podejmowania decyzji

prof. dr hab. Marek Hetmański

Instytut Filozofii, UMCS

marek.hetmanski@poczta.umcs.lublin.pl

W referacie analizowane jest pojęcie wiedzy eksperckiej i jej znaczenie dla podejmowania decyzji. Ukazana jest szeroka treść epistemiczna kategorii wiedzy eksperckiej (bogatsza niż w propozycjonalnej koncepcji wiedzy) oraz złożone mechanizmy i procesy poznawcze, które do niej prowadzą i ją wykorzystują. Kognitywistyczne badania (Weiss i Shanteau, Ericsson) pokazują, że u podstaw eksperckich zdolności leżą zarówno świadome, jak i nieświadome, wrodzone i nabywane, także społecznie predyspozycje.

I. Sekcja „Teoria i filozofia prawa” (prowodzący prof. Jan Woleński)

Kilka uwag o praktycznej przewadze prawa nad moralnością

dr hab. Magdalena Michalik-Jeżowska

Instytut Filozofii UR

Rzeszów

madelaine.mmj@gmali. com

Celem referatu jest rozważenie tezy Petrażyckiego o wyższości prawa nad moralnością, będącej przesłanką wychowawczej roli prawa. Koncentruję się na strukturze normy prawnej i jej emocjonalnym charakterze.

W jaki sposób naukowa polityka prawa Leona Petrażyckiego może zostać wykorzystana w celu analizy i ewentualnie modyfikacji behawioralnej ekonomicznej analizy prawa

dr Radosław Zyzik

Instytut Nauk o Polityce i Administracji, Wydział Pedagogiczny, Akademia Ignatianum, Kraków

radek.zyzik@gmail.com

Celem wystąpienia będzie próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób naukowa polityka prawa Leona Petrażyckiego może zostać wykorzystana w celu analizy i ewentualnie modyfikacji behawioralnej ekonomicznej analizy prawa. W wystąpieniu zostanie przeprowadzone porównanie celów polityki prawa Petrażyckiego z celami behawioralnej analizy prawa. Jednym z jego wyników będzie wniosek, że polski teoretyk prawa zaproponował bardziej dojrzałą metodologicznie wersję polityki prawa, jak również bardziej precyzyjny opis jej zadań.

Przestrzeganie prawa jako proces decyzyjny – próba nowej konceptualizacji

dr Mateusz Pękala

Akademia Ignatianum w Krakowie

Kraków

pekalamateusz@gmail.com

Mechanizmy determinujące postępowanie przez adresatów norm prawnych w sposób zgodny z dyspozycjami przewidzianymi w tych normach stanowią jedno z głównych pól badawczych współczesnych nauk prawnych – nie tylko socjologii prawa i polityki prawa, ale też i teorii oraz filozofii prawa (a także dogmatyk prawniczych). Celem wystąpienia będzie podjęcie próby nowej konceptualizacji przestrzegania prawa, co będzie możliwe dzięki wykorzystaniu podejścia interdyscyplinarne oraz perspektywy analizy decyzyjnej. Potraktowanie adresata prawa jako swego rodzaju ośrodka decyzyjnego wpisuje się w nurt rozważań prezentowany m.in. przez takich uczonych, jak L. Petrażycki, F. Studnicki, A. Podgórecki, M. Borucka-Arctowa czy S. Ehrlich. Opierając się na koncepcjach przez nich zaproponowanych, a także uzupełniając rozważania o dorobek współczesnej teorii organizacji i nauk pokrewnych, przedstawię propozycję nowej konceptualizacji modelu procesu decyzyjnego związanego z przestrzeganiem normy prawnej, jego etapów, struktury oraz czynników interweniujących, mogących wpłynąć na jego finalny efekt.

Normatywna przyszłość

dr Maciej Kłodawski

Uniwersytet Zielonogórski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Teorii Prawa,

Zielona Góra

m.klodawski@wpa.uz.zgora.pl

Celem wystąpienia będzie próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, jak dalece w normatywną przyszłość (nieobowiązujący jeszcze, ale już spodziewany stan prawny) powinien wybiegać prawodawca w procesie legislacyjnym i jakie akty normatywne powinny być brać pod uwagę w celu sprawdzenia, czy ten przyszły stan prawny jest wolny od uchybień konstrukcyjnych (luk, sprzeczności) możliwych do uniknięcia przy uważnej pracy redakcyjnej i technicznolegislacyjnej. Motywem do podjęcia tej próby jest przypadek autonowelizacji pośredniej zaobserwowany w jednej z obowiązujących ustaw.

Prawo do życia a wolność wyboru

Aleksandra Strojna

Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki

Łódź

strojna94ola@gmail.com

To badania ankietowe. Dotyczą dwóch istotnych wartości we współczesnym społeczeństwie: wolności i życia. Jest to trudna tematyka, wywołująca silne emocje. Z jednej strony prawo do życia, które jest nadrzędnym prawem istoty ludzkiej, zgodnie z którym każdy człowiek ma prawo żyć i nikt nie może samowolnie pozbawić życia innego człowieka zagwarantowane przez wiele aktów prawa międzynarodowego i prawa państwowego. Z drugiej zaś strony wolność wyboru. Koncepcja wolności ma implikacje religijne, prawne, etyczne i naukowe.

Falsyfikacja teorii reguł prawnych i standardów prawa Ronalda Dworkina za pomocą podstaw metodologicznych teorii prawa i moralności L. Petrażyckiego

mgr Krzysztof Majczyk

Fundacja „Arystoteles” z Krakowa

krzysztof.majczyk@gmail.com

Emotywizm prawa: Systemowy irracjonalizm, porządki wyobrażeniowe i duch podejmowanie decyzji

mgr Adrian Mróz

Uniwersytet Jagielloński, Instytut Filozofii
Kraków

amroz.muzyka@gmail.com

Sposób podejmowanie decyzji jest przewidywalne i nieracjonalne wg. D. Ariely’ego, D. Kahnemana, Y. N. Harariego i innych behawiorystów, historyków i filozofów. Uprzednio podejmowane decyzje mogą, ale nie muszą, być obecne w działaniu człowieka. Ważne są także opowieści i wspólnie wyznane mity. Zwłaszcza takie oparte na systemie ludzkich norm i wartości, który opiera się na wierze w „nadnaturalny” porządek (religie). Masowa zorganizowana współpraca między obcych sobie ludzi jest dzięki temu możliwa.

Nieznana historia neuroprawa

mgr Julia Naumowicz

Uniwesytet Warszawski, Kolegium MISH, Wydział Prawa i Administracji

Warszawa

julia.h.naumowicz@gmail.com

Petrażycki już przed kilkoma dziesiątkami lat zauważył, iż można za pomocą metod i pojęć nauk kognitywnych wysuwać przypuszczenia na temat prawa. Jednak rozwój dziedziny łączącej w sobie obie nauki zyskał rozgłos dopiero w ostatnim dwudziestoleciu. Referat ma na celu obalenie tezy o niedawnym wyłonieniu się nauki, zarysowując historię dziedziny, która dotąd nie została w kompleksowy sposób opisana, analizując przejawów połączeń pomiędzy naukami kognitywnymi a prawem, które pojawiły się wcześniej.

Analiza jednego z najsłynniejszych procesów karnych w dziejach ludzkości – skazanie Jezusa przez Piłata

mgr Izabela Tomala

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

izabela.tomala@op.pl

Tematem referatu będzie analiza jednego z najsłynniejszych procesów karnych w dziejach ludzkości – skazanie Jezusa przez Piłata. W oparciu o najnowszą książkę współczesnego filozofa Giorgio Agambena postaram się przedstawić, jak przebiegał proces decyzyjny Piłata, który skutkował wydaniem Jezusa na śmierć. Wystąpienie będzie próbą udzielenia odpowiedzi na pytania: czy Piłat działał zgodnie z zasadami etyki sędziowskiej oraz czy w procesie Jezusa zastosowano procedury obowiązującego prawa rzymskiego? W wystąpieniu będę starała się poruszyć kwestię etyki zawodowej sędziego, wokół której nadal powstaje wiele kontrowersji.

II. Sekcja „Filozofia i metodologia nauk” (prowodzący prof. Daniele Stasi)

Egoizm narodowy a ideal milosci. Uwagi o mysli Balickiego i Petrazyckiego

dr hab., prof. UR Daniele Stasi

Instytut Filozofii Uniwersytetu Rzeszowskiego

dstasi@libero.it

National egoism and the feeling of universal love represents two possible alternatives to the ethical discourse. Comparisons of some aspects of Petrazycki’s philosophy with the thoughts of Balicki leads to some considerations about the relationship between universalism and individualism as well as about the validity of the ideal of universal love as the normative element of a possible political order. I would, firstly, suggest that the intuitive appeal of universal love and the  disappearance of law at a future age does not necessarily lead to the limitation of cultural individualism. Secondly, I would conclude by suggesting that Petrazycki’s thoughts do seem linked with some ideas of Romaticism.

Prawo intuicyjne w świetle etyki niezależnej

dr Małgorzata Obrycka

Akademia Pomorska w Słupsku

obryckamalgorzata@gmail.com

Celem podjętych rozważań jest przybliżenie problematyki prawa intuicyjnego, opracowanego przez Leona Petrażyckiego. Wywód oparto na założeniach nurtu filozoficznego, jakim jest intuicjonizm empiryczno-emocjonalistyczny. Refleksje umieszczono w kontekście zagadnień z zakresu statusu etyki niezależnej Tadeusza Kotarbińskiego. Istotą działań jest więc poznanie oraz określenie roli wychowania etycznego w odniesieniu do procesu kształtowania się moralnej tożsamości współczesnego człowieka. Tego typu postępowanie zmierza do rozpoznania zależności występującej pomiędzy prawem a moralnością. Kluczową kwestię badawczą stanowią także aspekty etyczne i pedagogiczne prawa.

Podejmowanie decyzji o kooperacji w świetle perspektywy ewolucyjnej

dr Konrad Szocik

Katedra Nauk Społecznych, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

kszocik@wsiz.rzeszow.pl

Człowiek jest prawdopodobnie jedynym gatunkiem wśród zwierząt, który potrafi kooperować na tak szeroką skalę z innymi, niespokrewnionymi jednostkami. Inne gatunki słynące z wysoko zaawansowanej zdolności do kooperacji, z owadami społecznymi na czele, opierają swoją kooperacją na wysokim stopniu pokrewieństwa. Kooperacja wśród ludzi przyjmuje wiele wariantów. Jej przeciwwagą jest tendencja do oszukiwania i wycofywania się ze współpracy, która jest naturalnym rezultatem egoistycznych tendencji wrodzonych każdemu człowiekowi. W niniejszym referacie zwrócę uwagę na wybrane strategie podejmowania decyzji dotyczących kooperacji w świetle perspektywy ewolucyjnej.  

Podejmowanie decyzji a relacja metafizyki i etyki na przykładzie analizy „Fartuchowego Diagramu”

dr Magdalena Hoły-Łuczaj

Katedra Nauk Społecznych, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

mholy@wsiz.rzeszow.pl

Referat przedstawia możliwy model relacji metafizyki i etyki w kontekście różnego typu wyborów, w tym decyzji dotyczących partykularnych działań. Niniejsza analiza skoncentruje się na „Fartuchowym Diagramie” (The Apron Diagram), czyli schemacie zaproponowanym przez ArneNaessa, twórcę ekologii głębokiej – radykalnego nurtu ekofilozoficznego. Zostanie on poddany krytycznej interpretacji, która wskaże jego eksplanacyjny potencjał dla wyjaśnienia zależności metafizyki i etyki w odniesieniu do podejmowania codziennych wyborów.

Lateral Inhibition and Lateral Activation in Decision Making

dr Andrew Schumann

Katedra Nauk Społecznych, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

aschumann@wsiz.rzeszow.pl

Let us recall that lateral inhibition (suppressing the activity of local neighbor neurons via inhibitory connections) and lateral excitation (activating local neighbor neurons via excitation mechanisms) are two basic phenomena of neural sensory modalities and it is a very substantial fact that both mechanisms can be detected from unicellular organism with swarming and up to human decision making. For example, both lateral inhibition and lateral excitation are also observed as two basic modalities in networking of Physarum polycephalum plasmodia. The lateral inhibition means that the plasmodium prefers fusion of its tubes and the lateral excitation means that the plasmodium prefers multiplication of its tubes. In the paper, I analyze some common patterns of decision making under the condition of lateral inhibition and lateral activation which are characteristics for both swarms and human beings.

O prymacie emocji w myśli Leona Petrażyckiego

dr Andrzej Dąbrowski

Katedra Nauk Społecznych, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

adabrowski@wsiz.rzeszow.pl

Petrażycki należy do tych nielicznych myślicieli, którzy są świadomi tego, jak ważną rolę w życiu człowieka odgrywają emocje. W jego przekonaniu niemożliwe jest poznanie i wyjaśnienie natury myślenia, przeżycia estetycznego, genezy moralności, prawa i działania w ogóle, bez uwzględnienia i należytego zrozumienia emocji. W referacie najpierw zaprezentuję kontekst, w którym prowadzone są rozważania na temat emocji (impulsji). Przede wszystkim wyjaśnię, co skłoniło Petrażyckiego do przyjęcia nowej klasyfikacji stanów psychicznych, w której emocje są zjawiskami najbardziej pierwotnymi. Następnie omówię podstawowe aspekty emocji, ich warunki powstawania (ewolucyjny, neurofizjologiczny) oraz ich charakter motywacyjny i społeczny. Na koniec przedyskutuję słabe i mocne strony klasyfikacji zjawisk psychicznych i koncepcji emocji Petrażyckiego

Pojęcie osobistej decyzji Michaela Polanyiego a irracjonalizm

mgr Anastazja Cheiz

Instytut Filozofii, Uniwersytet Rzeszowski

nastasia1cheyz@gmail.com

Przez pojęcie osobistej decyzji (dalej – OD) Polanyi rozumie takie czynności poznawcze czy też badawcze, które nie podlegają zewnętrznej determinacji, lecz są autodeterminowane przez jednostkę. OD ma heurystyczny charakter, przeciwstawia się obiektywistycznemu traktowaniu procesu poznania opartego na decyzjach zrutynizowanych. Broniąc swoją koncepcję przed zarzutami o irracjonalizm uczony wzmacnia uzasadnienie pojęcia OD przez wprowadzenie pojęć uniwersalnej intencji i osobistej odpowiedzialności.

Did Leon Petrażycki invent the Hohfeldian concept of norms?

dr hab. Elena Lisanyuk

Department of Logic, St Petersburg State University, Russia

In the first decades of the XXth c., Leon Petrażycki (1867 – 1931) and Wesley Hohfeld (1879–1918), independently of each other, start a new trend in legal philosophy, in which norms are understood as certain normative relations between agents. Petrażycki’s and Hohfeld’s conceptions of agent-relative and non-evaluative norm contrasts the situation-relative and evaluative conception of norm as connected to some ideal states of affairs, which have been and still is prevailing in legal philosophy and logic of norms. In my talk, I discuss Petrażycki’s conception of norms and show how it can contribute to some issues in the contemporary legal argumentation, along with the Hohfeldian analysis being its independent and influential development. This, in human rights issues, Petrażycki’s imperative and attributive distinction between legal and moral norms is a powerful tool in outlining and modelling legal argumentation, and neither the situation-relative nor the Hohfeldian analysis provide similar perspectives. In his book entitled Theory of Law and State in Connection with the Theory of Morality published in 1907 in St Petersburg, Leon Petrażycki formulated a number of theoretical and legal considerations of what were norms in law and morals in the framework of his emotivist theory of law. According to him, norms are imperative and attributive relations between agents, and norms’ structure differs depending on whether those realtions are legal or moral. Decade after that, American legal scholar Wesley Hohfeld proposed a way to classify and systematize legal notions by means of viewing them as two-agent normative relations. Hohfeld’s conception of norm is based on the idea that all legal relations are bilateral and consist of two distinct but connected to each other relations between agents. For example, if one party of the normative relation is in power or has a right for something, then there always exists another party accountable to (obey) the first party’s power or obliged to ensure the first party’s right. Those bilateral normative relations form up two groups of necessary connected and necessary incompatible pairs. Such formal systematization of the meaningful normative relations gave rise to what now is called the Hohfeldian analysis in legal philosophy and logic. W. Hohfeld was ignorant of L. Petrażycki’s ideas and never mentioned them. In contrast to the Hohfeldian analysis, L. Petrażycki’s conception is far less influential and is known mostly to the historians of legal philosophy. Along with advocating the idea that the agent-relative non-evaluative conception of norm originates in L. Petrażycki, I will demonstrate that it provides a conceptual foundation for both understanding legal and moral norms as definite although different social agentive relationships and discriminating between these two groups of norms.

III. Sekcja „Decyzje i procesy poznawcze” (prowodzący prof. Andrzej Łukasik)

Omówienie podstawowych idei programu badawczego Quantum Cognition

dr hab. prof. UMCS Andrzej Łukasik

Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Lublin

andrzej.m.lukasik@gmail.com

Celem referatu jest omówienie podstawowych idei programu badawczego quantum cognition, który jest zastosowaniem elementów formalizmu mechaniki kwantowej (głównie teorii przestrzeni Hilberta i kwantowego rachunku prawdopodobieństwa) do modelowania czynności poznawczych i procesów decyzyjnych. Zdaniem twórców tego programu paradoksalne z klasycznego punktu widzenia rezultaty badań psychologicznych uzyskują wyjaśnienie opierające się na ideach mechaniki kwantowej.

Czynniki estetyczne a zachowanie i decyzje inwestorów giełdowych

dr hab. Andrzej Kapusta, dr Marcin Krawczyk

Instytut Filozofii UMCS,

Lublin

andrzej-kapusta@tlen.pl, marcin.krawczyk@poczta.umcs.lublin.pl

W tradycyjnej, neoklasycznej teorii ekonomicznej zakłada się, że inwestorzy giełdowi w swoich wyborach inwestycyjnych kierują się chłodną, logiczną kalkulacją i nastawieni są na maksymalizację zysków i minimalizację ryzyka. W opozycji do tej wizji i w zgodzie np. z behawioralnymi finansami, w moim wystąpieniu argumentuję na rzecz tezy, że omawiani inwestorzy, obok wspomnianych czynników, kierują się także pobudkami estetycznymi. Tezę tę uzasadniam w czterech kolejnych częściach mojej prezentacji. W pierwszej z nich wskazuję, że inwestorzy podlegają wpływowi gustów, czego przykładem może być wybór przez traderów metody, na której opierają oni swoje decyzje inwestycyjne i przy pomocy której starają się osiągać zyski. Otóż, jak pokazuje O. Godechot (2016), wybór ten u swojego podłoża ma osąd estetyczny, tj. ukształtowane w procesach socjalizacji gusty, odmienne w zależności od przynależności do danej klasy społecznej i pozycji wewnątrz trading roomu. W drugiej części mojego referatu, wskazuję z kolei, że inwestorzy warunkowani są przez formę i sposób przedstawiania im informacji finansowych, a zatem to, co estetyczne w sensie tego, co odnosi się do wyglądu i wizualnej strony rzeczy, zjawisk i procesów. Przykładu dostarcza tu np. R. Duclos (2015), który pokazuje, że jest rzeczą istotną, czy inwestorom przedstawia się informacje finansowe w formie tabeli, czy wykresów. O ile bowiem te pierwsze podkreślają nieciągły charakter cen akcji w czasie, w tym sensie, że każdorazowo separują je od siebie poprzez umieszczanie ich w oddzielnych komórkach, o tyle wykresy, łącząc za pomocą linii ceny akcji z poprzednich dni z aktualnymi, rodzą u inwestorów poczucie ciągłości między nimi; poczucie, które prowadzi do efektu nadmiernego zakotwiczania się na ostatnich informacjach (end-anchoring bias). Trzecia część mojego wystąpienia poświęcona jest roli intuicji estetycznej na rynkach finansowych. Otóż, opierając się na ustaleniach J. Aspary (2009), pokazuję w niej, że intuicja ta, tj. całościowe uczucie, które ufundowane jest na zmysłowej wrażliwości i łączy w sobie jednocześnie rozumienie i doznanie, tzn. uczucie, że się wie z uczuciem, co się wie (Root-Bernstein 2002), jest jednym z ważnych czynników, który determinuje decyzje inwestorów indywidualnych. W ostatniej części mojej prezentacji przechodzę do rozważań nad związkiem piękna z wyborami inwestycyjnymi, jakich dokonują inwestorzy na rynkach finansowych. Odwołując się raz jeszcze do badań J. Aspary (2009), wskazuję w niej, że „piękno akcji”, tj. doświadczen.

Grupa jako podmiot racjonalnych decyzji

dr Barbara Trybulec

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Lublin

barbara.trybulec@poczta. umcs.lublin.pl

Zgodnie ze standardowym stanowiskiem w epistemologii, tylko jednostki mogą podejmować decyzje oparte na rozważaniu racji. Idea ta oparta jest na dość powszechnym założeniu, że tylko jednostki mogą być uznane za racjonalne podmioty poznające. W moim wystąpieniu przedstawię argument na rzecz tezy, że pewne grupy stanowią podmioty podejmujące racjonalne decyzje. Warunek racjonalności dla grup, jest jednak bardziej restrykcyjny niż dla jednostek. Grupa mianowicie musi być, w przeciwieństwie do indywiduów, zdolna do rozumowania. W wystąpieniu wyjaśnię, co to znaczy, że grupa rozumuje, i dlaczego musi spełnić ten warunek, aby być uznaną za racjonalny podmiot podejmowania decyzji.

Wiedza ekspercka w sferze publicznej

dr hab. prof. UMCS Agnieszka Kolasa-Nowak

Instytut Socjologii UMCS

Lublin

akolasa@hektor.umcs.lublin.pl

Rola badań socjologicznych w projektowaniu, decydowaniu i ewaluacji działań publicznych. Badania socjologiczne towarzyszą od dekad głównym procesom przemian w Polsce. Dokonywane przez socjologów interpretacje, diagnozy społeczne, analizy problemów oraz oceny polityk publicznych miały wpływ na podejmowane decyzje i ich późniejszą ewaluację. W ostatnich latach socjologiczna wiedza ekspercka upowszechnia się też na poziomie samorządów lokalnych, organizacji pozarządowych, think tanków, szczególnie w sferze partycypacji obywatelskiej i animacji kultury. Wreszcie istnieje pole debaty publicznej, w którym socjologowie są również obecni w dyskusjach nad dziedzictwem przeszłości, perspektywami rozwojowymi Polski, miejscem w układzie globalnym i europejskim, oceną projektu transformacji czy rolą elit.

Bazowe heurystyki decyzyjne w perspektywie ewolucyjnej

dr Marcin Rządeczka

Zakład Ontologii i Teorii Poznania, Instytut Filozofii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej,

Lublin

marcin.rzadeczka@poczta.umcs.lublin.pl

W ramach współczesnej psychologii ewolucyjnej powszechnie zakłada się, że częściowa integracja i pogłębienie niektórych subdyscyplin psychologii możliwe są dzięki stawianiu tzw. pytań ultymatywnych, tj. pytań odnoszących się nie do przebiegu pewnych procesów psychologicznych, lecz do czynników, które ukształtowały te procesy w znanej nam postaci. Istotne jest tutaj zrozumienie tego w jaki sposób mechanizmy ewolucji biologicznej (selekcja naturalna, selekcja seksualna czy mechanizmy neutralne, takie jak efekt założyciela czy dryf genetyczny) działając w określonych biotycznych i abiotycznych warunkach środowiska ukształtowały określony rozkład fenotypów w pewnej populacji. Psychologia procesów decyzyjnych należy bez wątpienia do grona dyscyplin naukowych, które warto uprawiać w ścisłym związku z psychologią ewolucyjną, psychologią porównawczą i psychologią biologiczną. Jednakże wiele badań z tego zakresu ma charakter czysto deskryptywny, a w konsekwencji nie stawia pytania o mechanizmy powstania zachowań, które opisuje. Celem referatu będzie próba prezentacji dobrze znanych z psychologii podejmowania decyzji błędów poznawczych, takich jak efekt ram odniesienia, reguła peak-end czy efekt posiadania, w nowym kontekście. Punktem wyjścia będzie tu próba zestawienia wyników badań danego efektu u homo sapiens sapiens (Kahneman, Gigerenzer) z badaniami tego samego efektu przeprowadzonymi przez prymatologów. Zestawienie takie pozwoli na postawienie istotnego filozoficznie pytania o to jakie czynniki zadecydowały o ukształtowaniu się danej heurystyki rzutującej na procesy decyzyjne. Analiza tych czynników pozwoli więc nie tylko opisać, ale być może również lepiej zrozumieć ludzkie procesy decyzyjne.

Wpływ namysłu moralnego na oceny pozamoralne

dr Andrzej Waleszczyński

Instytut Filozofii, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

a.waleszczynski@uksw.edu.pl

Analiza efektu Knobe z perspektywy badań własnych. Przedmiotem wystąpienia będzie analiza tzw. efektu Knobe ze szczególnym uwzględnieniem własnych badań empirycznych. Zostaną zaprezentowane wyniki badań, które dają możliwość nowej interpretacji zaobserwowanego efektu. Głównym wątkiem prezentacji będzie zagadnienie możliwości istnienia atrybucji aksjologicznej pojęć, która mogłaby stanowić uzupełnienie dla logiki pojęć moralnych R.M. Hare’a.

Granfalon jako przypadek nieracjonalności podejmowanych decyzji

mgr Agata Marciniak

Katedra Teorii Wychowania, Wydział Nauk o Wychowaniu, Uniwersytet Łódzki

Łódź

agata.marciniak.1988@gmail.com

W swoim wystąpieniu pragnę przedstawić problem intelektualnego zniewolenia jednostki z punktu widzenia wiedzy o manipulacji, ze szczególnym uwzględnieniem zjawiska granfalonu; sytuację, w której manipulator, bazując na emocjonalności i komunikowaniu sloganami, wpływa na ludzkie decyzje i działania, doprowadzając ofiarę do samookłamywania się. Uciekając przed dysonansem poznawczym, ofiara manipulacji miast podejmować samodzielne decyzje, każdorazowo dostosowuje się do zamierzeń manipulatora.